Op 26 april organiseerde De Balie een online bijeenkomst ‘Eerste hulp bij exposing’. Deze aflevering is de tweede in de reeks, en is onderdeel van een samenwerking en onderzoek over shaming en exposing van De Balie en AT5. Samen met drie organisaties uit het SPE netwerk hebben wij deze livestream gekeken.
De aflevering stond in het teken van exposing: het breed delen van seksueel getint beeldmateriaal, vaak gecombineerd met persoonsgegevens, via social media met als doel de reputatie van de afgebeelde persoon te beschadigen in haar sociale omgeving. Wat zien we in Amsterdam en wat kan je doen als je foto wordt gelekt of op een negatieve manier online rondgaat? Aan tafel zitten jeugdagent Cindy Schuls, een docente maatschappijleer Feray Sunguroglu, de directeur van Expertisecentrum Online Kindermisbruik Arda Gerkens en oprichter van MediaMaze Willem van Lynden.
Feray vertelt dat ze een paar keer per schooljaar meemaakt dat een foto van een leerling wordt gelekt, vooral van meiden. Een foto kan erg snel de school rondgaan, wat voor schaamte zorgt bij de leerling. Feray ziet dat leerlingen die dit meemaken vaak opeens veel verzuimen en dat hun cijfers achteruit gaan. Ze vertelt dat ze graag het gesprek aangaat met de leerling. Zo kan ze peilen waar behoefte aan is en hoe ze de leerling kan helpen. Vaak is een luisterend oor al genoeg.
Bij het helpen van leerlingen die dit meemaken kan het protocol van de school haar soms in de weg zitten. Zo vertelt ze dat het bijvoorbeeld kan voorkomen dat een docent de situatie meldt bij de mentor van de leerling, die vervolgens in gesprek gaat met de coordinator van het leerjaar, waarna het bij het zorgteam terecht komt. Dit zijn eigenlijk al drie mensen te veel voor iemand die zich schaamt voor wat hem/haar overkomen in. Daarnaast hebben docenten naast het gewone curriculum vaak weinig tijd over om over dit soort onderwerpen te spreken of kan het ongemakkelijk zijn voor docenten die niet gespecialiseerd ijn in het voeren van moeilijke gesprekken.
Arda, de directeur van het EOKM vertelt dat we het eigenlijk niet ‘exposing’ zouden moeten noemen. Door deze term lijkt het alsof iemand iets fout heeft gedaan wat nu zichtbaar wordt. Het slachtoffer heeft natuurlijk niks fout gedaan want het is heel normaal dat jongeren hun seksuele gevoelens uitten, dus leg de schuld bij de daders. Het is dus niet zo dat als je eenmaal die foto hebt gemaakt je alle rechten om het privé te houden verliest. Het ongewenst verspreiden en in bezit zijn van de beelden is ook strafbaar.
Ze vertelt ook dat het ongewenst uitlekken van naaktfoto’s veel gesignaleerd is afgelopen jaar. Ook ziet ze dat scholen er moeilijk mee weten om te gaan. Toch adviseert ze jongeren die hiermee te maken krijgen altijd een volwassene erbij te betrekken, dit kan een ouder zijn, een docent, of een ouder van een vriendin.
‘’Er is leven na een uitgelekte naaktfoto, maar je moet wel de goede hulp krijgen.’’
Jeugdagent Cindy deelt tips wat je kan doen voor iemand die seksueel mishandeld is of slachtoffer is van sextortion (het afpersen van een slachtoffer met naaktbeelden in ruil voor geld, goederen of seksuele handelingen).
- Doe altijd aangifte als je in die situatie zit.
- De politie kan iemand ambtshalve vervolgen, dat betekent dat in sommige gevallen jij geen aangifte hoeft te doen, maar de dader wel wordt vervolgd. Dit kan bijvoorbeeld als het slachtoffer uit angst geen aangifte wil doen.
- Je kan het proberen erachter te komen of er iets met jou naam op het internet is geupload, met bijvoorbeeld Google Alerts. Dit zorgt ervoor dat je een melding krijgt als er dingen worden geüpload op het internet met jouw naam erbij.
- Je kan zelfs al aangifte doen als iemand alleen al heeft gedreigd om je te shamen. Dit kan namelijk vallen onder poging tot smaad of laster, en als je minderjarig bent valt dit onder kinderporno.
Arda van EOKM reageert hierop dat er vaak slachtoffers bij hen komen die door onderbezetting bij de politie niet geholpen konden worden. De agente stemt in, en vertelt dat er zeker nog wat te halen valt bij de politie. Ze zijn gefocust op boeven vangen en dat is natuurlijk belangrijk, maar het slachtoffer is er ook nog. Een onderdeel van de aanpak zou kunnen zijn om de drempel te verlagen om hulp te zoeken. Dit zou bijvoorbeeld kunnen als er korte lijntjes zijn tussen de hulporganisaties en de politie.
Drie stappen die je kan nemen bij sextortion:
- Blokkeer de dader en betaal geen geld. Hij is niet uit op het delen van de foto maar op jouw afpersen.
- Zoek hulp in je omgeving bij iemand die je vertrouwt. Dit kan je ouders zijn, of een tante of je zus.
- Doe aangifte en verzamel bewijs. Maak bijvoorbeeld screenshots als je jezelf ergens online ziet staan.
Willem, de oprichter van MediaMaze vertelt dat als er slachtoffers bij hen binnenkomen, de foto bijna altijd al gelekt is en online staat. Vaak denken mensen dat als het eenmaal online staat dat het voor altijd online staat maar dat is niet zo:
‘’Eens online zou altijd weer online kunnen komen. Je kan vaak iets weghalen van het internet, maar je weet natuurlijk niet wat mensen nog op hun computer hebben staan. Toch zie je vaak dat als het van het internet is gehaald het ook niet opnieuw geüpload wordt.’’
Hulporganisaties als EOKM hebben vaak korte lijntjes met online platforms als Facebook, TikTok en Snapchat. Zij hebben dan een vinkje als ‘Trusted flagger’, wat inhoudt dat wanneer zij een melding maken van naaktfoto’s en dergelijke, deze meldingen sneller worden opgepakt.
Ook zijn er digitale wijkagenten actief, die problemen signaleren op het internet. Als zij bijvoorbeeld horen van bepaalde ‘exposing facebook groepen’ gaan ze erin om proberen signalen of te vangen. Toch blijft het lastig om te weten wie er achter een account zit.
Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam wil nu proberen om ook online de orde te handhaven, door middel van een zogenaamd ‘online gebiedsverbod’. Halsema kijkt onder meer naar de bestrijding van seksuele intimidatie van vrouwen en meisjes, bijvoorbeeld als op een school iemands privéfoto’s ongewenst worden gedeeld.
Al met al was het een hele interessante aflevering, waarin veel verschillende partijen aan bod kwamen. Na afloop hebben wij nog kort gesproken met de deelnemers. De bijeenkomst leverde ook vragen op over de straffen die de daders krijgen. Vooral als ze onder de 18 zijn, kan het voor het slachtoffer voelen alsof de politie niet ingrijpt. Verder gaven de deelnemers aan dat ze er veel aan hebben gehad. Vanuit persoonlijke ervaring, maar ook in hun werk bij de vrouwenorganisatie zien ze dit vaak terugkomen:
‘’Ik heb veel geleerd, en de onderwerpen die besproken zijn komen veel terug in mijn werk met jongeren. Het is iets wat een groot probleem is in die doelgroep. Ik ben van plan een van de tafelgasten een keer uit te nodigen voor een bijeenkomst bij een van onze projecten.’’
